Lidion Kulla
Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, dukej shumë i lumtur kur priti më 22 tetor liderët botërorë, duke përfshirë presidentin e Indisë, Narendra Modi dhe presidentin e Kinës, Xi Jinping, në samitin e BRICS që u zhvillua në qytetin Kazan, buzë lumit Vollga. Vitin e kaluar, kur blloku u takua në Afrikën e Jugut dhe u zgjerua nga 5 në 10 anëtarë, Putin u detyrua të qëndronte në shtëpi për të shmangur arrestimin, sepse Gjykata Penale Ndërkombëtare e Hagës kishte lëshuar një urdhër-arrest. Këtë vit, Putin ishte mikpritësi i këtij klubi që po njeh një rritje të shpejtë dhe po sfidon dominancën e udhëhequr nga perëndimi.
Tani në vitin e tyre të 15-të së bashku, BRICS origjinale (Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut) kanë arritur pak. Megjithatë, zoti Putin shpreson t’i japë bllokut peshë duke e detyruar atë të ndërtojë një sistem të ri pagesash ndërkombëtare për të sulmuar dominimin e Amerikës në financat globale dhe për të mbrojtur Rusinë dhe miqtë e saj nga sanksionet. Tani, në vitin e tyre të 15 së bashku, BRICS-i origjinal (Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut) kanë arritur shumë pak. Megjithatë, ende Putin shpreson t’i japë një mbështetje bllokut, duke e detyruar të ndërtojë një sistem të ri ndërkombëtar të pagesave për të sulmuar dominimin e Amerikës në financat globale dhe të sigurojë një mburojë për Rusinë dhe miqtë e saj ndaj sanksioneve ndërkombëtare.
“Të gjithë e kuptojnë se kushdo mund të përballet me sanksionet e Shteteve të Bashkuara dhe të Perëndimit” deklaroi Sergei Lavrov, ministër i jashtëm i Rusisë. “Një sistem pagesash i BRICS do të lejojë operacione ekonomike pa u varur tek ata që e kanë kthyer euron apo dollarin në një armë”, shtoi Lavrov.
Ky sistem, të cilin Rusia e quan “BRICS Bridge”, ose “Ura BRICS” synohet të ndërtohet brenda një viti dhe do t’i lejojë vendeve të kryejnë pagesa ndërkufitare duke përdorur platforma dixhitale të drejtuara nga bankat e tyre qendrore.
Në mënyrë kontroverse, platforma mund të huazojë koncepte nga një projekt tjetër i quajtur “mBridge”, i drejtuar pjesërisht nga një bastion i udhëhequr nga perëndimi, Banka për Rregullime Ndërkombëtare (BIS), me bazë në Zvicër.
Bisedimet do të hedhin më shumë dritë në garën për të rindërtuar sistemin financiar të botës. Kina ka vënë bast prej kohësh se teknologjia e pagesave – jo një rebelim i kreditorëve apo konflikt i armatosur – do të zvogëlojë fuqinë që merr Amerika nga të qenit në qendër të financave globale. Plani i BRICS mund t’i bëjë transaksionet më të lira dhe më të shpejta. Këto përfitime mund të jenë të mjaftueshme për të joshur ekonomitë në zhvillim. Në një shenjë se skema ka potencial të vërtetë, zyrtarët perëndimorë janë të kujdesshëm se ajo mund të jetë krijuar për t’iu shmangur sanksioneve. Disa janë të frustruar nga roli i paqëllimshëm i Bankës për Rregullime Ndërkombëtare, që njihet ndryshe si banka qendrore për bankat qendrore.
Dominimi i Amerikës në sistemin financiar global, i përqendruar te dollari, ka qenë një ndër shtyllat kryesore në rendin e pasluftës dhe i ka vendosur bankat amerikane në qendër të pagesave ndërkombëtare. Dërgimi i parave nëpër botë është njësoj si të bësh një fluturim të gjatë; nëse dy aeroporte nuk janë të ndërlidhur, pasagjerët duhet të ndryshojnë fluturimet. Në botën e pagesave ndërkombëtare, qendra më e madhe është Amerika.
Përqendrimi i financave globale te dollari siguron atë që dy studiuesit, Henry Farrell dhe Abraham Neëman, i quajnë efekte “panoptikoni” dhe “pika e mbytjes”. Për shkak se pothuajse të gjitha bankat që bëjnë transaksione në dollarë duhet ta bëjnë këtë përmes një banke korrespondente në Amerikë, ajo është në gjendje të monitorojë flukset për shenja të financimit të terrorizmit dhe evazionit të sanksioneve.
Kjo u siguron udhëheqësve të Amerikës një levë të madhe pushteti. Pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia në vitin 2022, Perëndimi ngriu 282 miliardë dollarë asete ruse të mbajtura jashtë vendit dhe shkëputi bankat ruse nga SËIFT, i cili përdoret nga rreth 11,000 banka për pagesa ndërkufitare. Amerika ka kërcënuar gjithashtu “sanksione dytësore” ndaj bankave në vende të tjera që mbështesin përpjekjet luftarake të Rusisë.
Ky cunami ka nxitur bankat qendrore të blejnë arin dhe kundërshtarët e Amerikës të largohen nga përdorimi i dollarit për pagesa, që Kina e sheh si një nga dobësitë më të mëdha. Putin shpreson të përfitojë nga kjo pakënaqësi ndaj dollarit, të shfaqur në samitin e BRICS. Për presidentin rus, krijimi i një skeme të re është një prioritet praktik urgjent si dhe një strategji gjeopolitike. Tregjet e këmbimit valutor në Rusi tani tregtojnë pothuajse ekskluzivisht juanin kinez, por për shkak se kjo monedhë nuk mund të mjaftojë për të paguar të gjitha importet, është reduktuar ndjeshëm.
Putin dëshiron që samiti të avancojë planet e “BRICS Bridge”, një sistem pagesash që do të përdorte paratë dixhitale të emetuara nga bankat qendrore dhe të mbështetur nga monedhat fiat apo monedhat tradicionale. Kjo do të vendoste bankat qendrore, jo bankat korrespondente me akses në sistemin e kleringut të dollarit në Amerikë, në qendër të transaksioneve ndërkufitare. Avantazhi më i madh për Putin është se asnjë vend nuk mund të vendosë sanksione ndaj një tjetri. Mediat shtetërore kineze thonë se plani i ri i BRICS “ka të ngjarë të bazohet në mësimet e nxjerra” nga “mBridge”, një platformë pagesash eksperimentale e zhvilluar nga Banka për Rregullime Ndërkombëtare, së bashku me bankat qendrore të Kinës, Hong Kongut, Tajlandës dhe Emirateve të Bashkuara Arabe.
Ky eksperiment i BIS ishte i pafajshëm kur filloi të hartohej në vitin 2019, përpara pushtimit në shkallë të plotë të Rusisë. Ka qenë jashtëzakonisht i suksesshëm, sipas disa njerëzve të përfshirë në projekt.
Mund të shkurtojë kohën e transaksionit nga ditë në sekonda dhe kostot e transaksionit pothuajse në zero. Në qershor, BIS tha se “mBridge” kishte arritur “fazën e produktit të zbatueshëm” dhe banka qendrore e Arabisë Saudite u bashkua si partneri i pestë në skemë. Në fund të tetorit, një zyrtar i Emirateve tha se platforma që atëherë ka përpunuar qindra transaksione me vlerë miliarda dollarë në total, një shifër që po rritet me shpejtësi. Duke krijuar një sistem që mund të ishte më efikas se ai aktual – dhe që do të dobësonte dominimin e dollarit – BIS ka hyrë pa dashje në një fushë të minuar gjeopolitike.
“Nëse dikush bën transaksione jashtë sistemit të dollarit për arsye politike, kjo duhet jetë më e shtrenjtë sesa sistemi i dollarit”, thotë Jay Shambaugh, një zyrtar i Departamentit amerikan të Thesarit. Fitimet e efikasitetit të llojeve të reja të parave dixhitale mund të gërryejnë përdorimin e dollarit në tregtinë ndërkufitare, sipas Rezervës Federale. Në mënyrë reciproke ata mund të rrisin monedhën e Kinës. Duke folur me bankierët dhe zyrtarët për “mBridge” në shtator, një zyrtar i Hong Kongut tha se “ofron një mundësi tjetër për të lejuar përdorimin më të lehtë të renminbit kinez në pagesat ndërkufitare dhe Hong Kongu si një qendër financiare do të përfitojë”.
Shumica e pagesave ndërkombëtare janë në dollarë dhe zakonisht kalojnë përgjatë një zinxhiri bankash ndërmjetëse. Në të kundërt, projekti mBridge mbështetet në bankat qendrore dhe u jep atyre vizibilitet dhe njëfarë kontrolli mbi bankat vendase dhe mbi përdorimin e monedhave të tyre dixhitale nga bankat e huaja.
A është e mundur që konceptet dhe kodi i “mBridge” mund të kopjohen nga BRICS, Kina apo Rusia? BIS pa dyshim e sheh “mBridge” si një projekt të përbashkët dhe beson se ajo ka fjalën përfundimtare se kush mund të bashkohet. Megjithatë, disa zyrtarë perëndimorë thonë se pjesëmarrësit në testin e “mBridge” mund të jenë në gjendje t’ua kalojnë kapitalin intelektual te të tjerët, duke përfshirë pjesëmarrësit në “BRICS Bridge”.
Sipas burimeve të shumta, Kina ka marrë drejtimin në softuerin dhe kodimin e projektit “mBridge”. Banka Popullore e Kinës drejton nënkomitetin e saj të teknologjisë dhe, sipas komenteve të bëra nga një zyrtar i BIS në vitin 2023, libri dixhital i llogarive u ndërtua nga Banka Popullore e Kinës. Ndoshta kjo teknologji dhe këto njohuri mund të përdoren për të ndërtuar një sistem paralel përtej mundësive të BIS ose anëtarëve të perëndimorë. BIS ka refuzuar të komentojë mbi ndonjë ngjashmëri midis eksperimentit të saj dhe planit të zotit Putin.
Përpjekja e BRICS në garën e pagesave zbulon sfidat e reja gjeopolitike me të cilat përballen organizatat shumëpalëshe. Në një takim të grupit G20 të ekonomive të mëdha në vitin 2020, Banka për Rregullime Ndërkombëtare u ngarkua me detyrën për të përmirësuar sistemin ekzistues dhe, me nxitjen e Kinës, për të eksperimentuar me monedhat dixhitale.
Në fillim të këtij viti, shefi i saj, Agustin Carstens, bëri thirrje për “arkitektura krejtësisht të reja” dhe një “rimendim themelor të sistemit financiar”. Ndërsa anëtarë të ndryshëm të organizatës kanë objektiva të ndryshëm, qëndrimi mbi përplasjet po bëhet më i vështirë. Bota është bërë më e vështirë për t’u lundruar, pranon Cecilia Skingsley, shefja e BIS Innovation Hub. Por ajo thotë se BIS ka ende një rol për të luajtur në zgjidhjen e problemeve për të gjitha vendet “pothuajse të pavarura nga çfarë lloj axhende tjetër mund të kenë”.
Një opsion për Amerikën dhe aleatët e saj është të përpiqen të pengojnë sistemet e reja të pagesave që konkurrojnë me dollarin. Zyrtarët perëndimorë kanë paralajmëruar BIS se projekti mund të keqpërdoret nga vende me motive keqdashëse. BIS që atëherë ka ngadalësuar punën me “mBridge”, sipas ish anëtarëve të stafit dhe këshilltarëve, dhe nuk ka gjasa të pranojë ndonjë anëtar të ri në projekt. Një opsion tjetër është përmirësimi i sistemit të bazuar në dollarë në mënyrë që të jetë po aq efikas sa rivalët e rinj.
Në prill, Rezerva Federale e Nju Jorkut iu bashkua gjashtë bankave të tjera qendrore në një projekt të BIS që synonte ta bënte sistemin ekzistues më të shpejtë dhe më të lirë. Rezerva Federale gjithashtu mund të lidhë sistemin e saj vendas të pagesave të menjëhershme me ato në vende të tjera. “SËIFT planifikon të kryejë prova të transaksioneve dixhitale vitin e ardhshëm, duke shfrytëzuar disa nga avantazhet e tij ekzistuese, duke përfshirë efektet e forta të rrjetit dhe besimin”, thotë Tom Zschach, shefi i saj i inovacionit.
Çdo sistem rival i pagesave të BRICS do të përballet ende me sfida të mëdha. Garantimi i likuiditetit do të jetë i vështirë ose do të kërkojë subvencione të mëdha nga qeveritë. Nëse flukset bazë të kapitalit dhe tregtisë midis dy vendeve janë të çekuilibruara, siç janë zakonisht, ata do të duhet të grumbullojnë aktive ose detyrime në monedhat e njëri-tjetrit, të cilat mund të jenë jo tërheqëse. Dhe për të rritur një sistem të monedhës dixhitale, vendet duhet të bien dakord për rregulla komplekse për të qeverisur dhe për të trajtuar krimin financiar.
Me të gjitha këto, skema e BRICS mund të ketë fituar vrull për momentin. Ekziston një konsensus i gjerë se pagesat aktuale ndërkufitare janë shumë të ngadalta dhe të shtrenjta.
Megjithëse vendet e pasura priren ti bëjnë ato më të shpejta, shumë të tjerë duan të përmbysin plotësisht sistemin aktual. Të paktën 134 banka qendrore po eksperimentojnë me paratë dixhitale, kryesisht për qëllime të brendshme, vlerëson Këshilli Atlantik, një institut kërkimor në Uashington. Numri që punon në monedha të tilla për transaksione ndërkufitare është dyfishuar në 13, që kur Rusia pushtoi Ukrainën.
Samiti i fundit i BRICS pa dyshim që nuk ishte Bretton Ëoods. Gjithçka që Rusia dhe shokët e saj duhet të bëjnë është të zhvendosin një numër relativisht të vogël transaksionesh të lidhura me sanksionet, përtej mundësive të Amerikës. Megjithatë, shumë po synojnë më lart. Vitin e ardhshëm samiti i BRICS do të mbahet në Brazil, i kryesuar nga presidenti, Luiz Inacio Lula da Silva, i cili kërcënon fuqinë e monedhës së gjelbër. “Çdo natë pyes veten pse të gjitha vendet duhet ta bazojnë tregtinë e tyre në dollarë”, tha ai vitin e kaluar. “Kush ishte ai që vendosi?”/SCAN
(The economist)
