Këtë muaj që lamë pas, bota pa një zhvillim tronditës në Lindjen e Mesme, por ajo që ra më shumë në sy nuk ishte vetëm shpërthimi i bombave mbi objektet bërthamore të Iranit, por heshtja e thellë që pasoi nga kryeqytetet europiane. Ndërsa avionët amerikanë B-2 fluturonin drejt cakut, liderët më të mëdhenj të Europës vazhdonin të zhvillonin takime diplomatike, plotësisht të pavetëdijshëm se kishin mbetur jashtë loje. Ky ishte momenti kur kontinenti që dikur udhëhiqte rendin ndërkombëtar, u shndërrua në spektator të vetvetes, i përjashtuar, i anashkaluar dhe, më keq akoma, i përdorur. Europa nuk thjesht humbi ndikimin në krizën më të rrezikshme të dekadës, ajo u poshtërua në mënyrë të hapur nga aleati i saj më i afërt.
Politico
Kur bëhet fjalë për diplomacinë, ishte po aq poshtëruese për Europën sa ishte brutale në terma ushtarakë për Iranin.
Vendimi i Donald Trump për të bombarduar objektet bërthamore iraniane ekspozoi mospërfilljen e tij të plotë ndaj aleatëve tradicionalë të Amerikës përtej Atlantikut, të cilët të gjithë kishin bërë thirrje për përmbajtje.
Tani zyrtarët europianë po përpiqen të mbajnë një pamje të guximshme përballë mungesës së tyre të dukshme të rëndësisë për Shtetet e Bashkuara, dhe përballë krizës që po përshkallëzohet dhe është e pazgjidhshme në Lindjen e Mesme.
Ndoshta më dënuesja nga të gjitha, megjithatë, është dyshimi i vazhdueshëm se Trump jo vetëm që injoroi homologët e tij në Europë, por i përdori ata si mashtrime gjeopolitike të mëdha për të mashtruar Iranin që të mendonte se një sulm nuk ishte i afërt.
Për Europën, çmimi i kësaj pafuqie është i rëndë. Jo vetëm që BE-ja në mënyrë kolektive dërgon miliarda euro për të financuar programet e ndihmës për palestinezët, por konflikti ka shkaktuar një përçarje të fortë në politikën e shumë vendeve europiane që nga sulmet e Hamasit në tetor 2023.
Sulmet ajrore të SHBA ndaj Iranit tregojnë për “rënien nëse jo përjashtimin” e ndikimit të fuqive europiane në rajon, tha Sanam Vakil, një eksperte për Lindjen e Mesme në institutin Chatham House në Londër.
Ndërsa Trump rriti retorikën për sulmet ajrore javën e kaluar, dukej e pashmangshme që Amerika do të hynte në luftën e Izraelit me Iranin brenda pak ditësh. Pastaj të enjten, më 19 qershor, Shtëpia e Bardhë publikoi një deklaratë të papritur nga presidenti që sugjeronte se ai po tërhiqej nga ndërmarrja e veprimeve ushtarake.
Lëvizja MAGA e Trump-it ishte e përçarë, me disa figura të mëdha që ishin thellësisht kundër një lufte tjetër amerikane në Lindjen e Mesme.
Zëdhënësja e Trump-it, Karoline Leavitt, tha se ai do të vendoste brenda dy javëve nëse duhej të ndërmerrej veprim ushtarak, pasi donte t’i jepte një shans të vërtetë diplomacisë.
Kjo u pa si një shtysë e mirëpritur për diplomacinë mes zyrtarëve në Francë, Gjermani dhe Mbretërinë e Bashkuar, të cilët kishin një histori partneriteti me Amerikën në frenimin e ambicieve bërthamore të Iranit.
Këto të ashtuquajtura fuqi E3, së bashku me BE-në, planifikuan bisedime krize me ministrin e Jashtëm iranian Abbas Araghchi në Gjenevë ditën pasuese. Këto bisedime papritmas dukeshin se kishin shumë më tepër peshë.
Ka shenja që edhe amerikanët po e merrnin seriozisht takimin në Gjenevë, dhe ishin të zhgënjyer që Irani dukej kokëfortë në qëndrimin e tij.
Bisedimet përfunduan pa përparim, por E3 thanë se dëshironin që negociatat të vazhdonin.
Plotësisht në errësirë
Brenda disa orëve, megjithatë, sulmi bombardues amerikan kishte nisur.
Në ditët pas sulmit nga bombarduesit B-2 mbi tre objekte bërthamore iraniane, ministrat europianë pranuan se kishin qenë plotësisht në errësirë për planin.
Johann Wadephul, ministri i jashtëm i Gjermanisë, tha në një intervistë televizive me ZDF të dielën në mbrëmje se Sekretari i Shtetit i SHBA Marco Rubio kishte qenë “i paekuivok” që Amerika nuk do të bashkohej në luftë. Ai tha se mendonte se i ishte treguar për bombardimin “ashtu si kolegu im britanik David Lammy, vetëm pas sulmit, jo më parë.”
Në Londër, zyrtarët britanikë këmbëngulën se u ishte dhënë “njoftim” për veprimin ushtarak. Por gjithsesi ishte një poshtërim për udhëheqësin britanik Keir Starmer, i cili kishte kaluar ditët dhe javët paraardhëse duke bërë thirrje për de-përshkallëzim, dhe madje kishte shkuar deri aty sa të parashikonte publikisht se SHBA nuk ishte gati të ndërmerrte veprim ushtarak kundër Iranit.
Starmer e ka theksuar shumë marrëdhënien e tij të veçantë me Trump-in, duke synuar të veprojë si një urë midis Uashingtonit dhe pjesës tjetër të Europës. Por nuk të duhet urë nëse mjeti yt është një aeroplan luftarak B-2.
Kryeministrja e Italisë Giorgia Meloni është një e preferuar e lëvizjes MAGA, megjithatë edhe ajo mbeti plotësisht e papërgatitur nga bombardimi amerikan.
Është turp që thirrjet europiane dhe britanike për de-përshkallëzim u injoruan, dhe më keq akoma që aleatët e supozuar të Amerikës u mbajtën jashtë rrethit ushtarak. Por sugjerimi më i rëndë është se Trump po përdorte në mënyrë aktive përpjekjet diplomatike të “miqve” të tij përtej Atlantikut për të mashtruar Iranin që të mendonte se ndonjë sulm ishte ndoshta javë larg.
Sipas një raporti të gjatë të New York Times, deklarata e Trump-it se do t’i duheshin deri në dy javë për të vendosur nëse do të godiste Iranin, për shkak të një “shansi të konsiderueshëm” për diplomaci, kishte qenë gjithmonë thjesht një devijim i llogaritur. Rreth orës 17:00 të premten më 20 qershor, vetëm disa orë pasi përfunduan bisedimet E3 në Gjenevë, Trump urdhëroi ngritjen e bombarduesve në ajër, raportoi gazeta.
“Në periudhën para sulmeve, E3 ishin në masë të madhe të anashkaluara në bisedimet bërthamore, pasi negociatat u dominuan gjithnjë e më shumë nga ndërveprimet direkte SHBA-Iran, me Europën të paaftë për të ofruar nxitje apo garanci me peshë,” tha Vakil nga Chatham House. Takimi në Gjenevë “e ekspozoi më tej këtë pafuqishmëri, me thirrjet europiane për përmbajtje të errësuara nga veprimi vendimtar ushtarak i SHBA-së i ndërmarrë pa konsultimin e tyre.”
Një zyrtar i qeverisë gjermane u përpoq të minimizonte rëndësinë e përjashtimit. “Çdo konflikt ka një anë ushtarake dhe një anë diplomatike,” tha zyrtari. “Ne e dimë se edhe vetë amerikanët po vazhdojnë të marrin masa për të hyrë në një dalje diplomatike. Prandaj besoj se marrëveshjet, mirëkuptimet që u arritën mes SHBA, E3 dhe të tjerëve për të punuar për një dalje të tillë diplomatike nuk ishin pa vlerë në atë kohë dhe nuk do të mbeten pa vlerë.”
Kur u pyet për afatin dy-javor të vendosur nga Trump, zyrtari tha: “Ka diçka paksa biblike për këtë. Dy javë mund të nënkuptojnë shumë gjëra. Ne kemi mësuar në kontekste të tjera se mund të përshkruajnë një periudhë shumë të gjatë kohe. Tani kemi zbuluar gjithashtu se mund të përshkruajnë një periudhë shumë të shkurtër kohe.”
Të martën, presidenti francez Emmanuel Macron u përpoq të argumentonte se Europa po fitonte. “Jam shumë i vetëdijshëm që kur armët godasin, kur ne nuk marrim pjesë në këto goditje, mund të ndihemi të anashkaluar,” tha ai. “Kjo është ajo që ndonjëherë dëgjoj në komentet e disa njerëzve. Mendoj se kur vendosëm të mos godasim por mbetemi të qëndrueshëm në pozicionin tonë, strategjikisht dhe në planin afatgjatë, ne fitojmë.”
E minuar në mënyrë të parikuperueshme
Në të vërtetë, Europa nuk është as në lojë.
Kur bëhet fjalë për konfliktin në Lindjen e Mesme, Bashkimi Europian, Mbretëria e Bashkuar dhe vende të tjera si Kanadaja, të gjitha kanë tentuar të ushtrojnë ndikim, veçanërisht mbi Izraelin, por asnjë nga përpjekjet e tyre nuk ka pasur efekt.
Për Europën në veçanti, marrëdhëniet me qeverinë e krahut të djathtë të Benjamin Netanyahut janë në një gjendje të mjerueshme.
Bllokada shumëjavore e Izraelit ndaj Gazës dhe kriza humanitare që ka pasuar, në të cilën mijëra palestinezë përballen me uri për shkak të mungesës së ndihmës ushqimore, kanë tronditur udhëheqësit e BE-së, duke nxitur kritika gjithnjë e më të forta. Një rishikim i bërë këtë muaj nga kryediplomatja e BE-së, Kaja Kallas, gjeti se Izraeli kishte shkelur klauzolat për të drejtat e njeriut në marrëveshjen e tij të asociimit me BE-në.
Tani BE-ja po shqyrton nëse dhe si duhet të ndëshkojë Izraelin për këto mangësi, ndërkohë që qeveria izraelite e dënon ashpër Europën për vendimin e saj “të turpshëm dhe të pahijshëm” për të rishikuar marrëdhënien në një kohë lufte.
Për BE-në, është e qartë se Izraeli në thelb ka vendosur të mos e dëgjojë më. Çdo besueshmëri që Kallas kishte ndërtuar me Izraelin tani është minuar në mënyrë të parikuperueshme, dhe ankesat e Europës ka gjasa të injorohen.
Kur BE-ja është burimi më i madh i financimit të ndihmave për Gazën, dhe konflikti reflektohet në të gjithë politikën europiane, kjo është një pozitë e keqe për Brukselin.
Por Netanyahu ka treguar se në të vërtetë dëgjon vetëm Trump-in, dhe as atë gjithmonë.
“Në shumë tema të Lindjes së Mesme është e lehtë të shihet se, për shembull, SHBA ka një rol të fortë për të luajtur në atë që po ndodh, por mendoj se nga ana e BE-së mund të jemi të qartë në pozicionet tona gjithashtu,” tha Jessica Rosencrantz, ministrja suedeze për çështjet e BE-së, për POLITICO.
Por a po e dëgjon dikush në rajon Europën? “Epo, mendoj se ka rëndësi kur 27 vende bien dakord për diçka dhe flasim me një zë të vetëm,” tha ajo. “Por duhet të jesh natyrisht realist se ka edhe shumë aktorë të tjerë në këtë rajon që luajnë një rol të rëndësishëm.”
