Në një pasdite të ngarkuar në Shtëpinë e Bardhë, një gazetare nxitonte për të komentuar një deklaratë të sapodëgjuar nga presidenti amerikan Donald Trump. Komenti nuk ishte një deklaratë rutinë për Lindjen e Mesme, por një kthesë politike që sfidonte status quo-në ndërkombëtare: Trump kishte shpallur se SHBA-të do të merrnin kontrollin e Gazës, dhe territori do të “spastrohej” nga palestinezët. Ishte një moment që sinjalizonte një kthesë të fortë në politikën amerikane për çështjen izraelito-palestineze, një zhvendosje që forconte mbështetjen për Izraelin, por minonte konsensusin ndërkombëtar dhe ligjin ndërkombëtar.
Trump-i nuk bënte thjesht politikë të jashtme. Ai vendoste kufijtë e një epoke të re në marrëdhënien mes SHBA-së dhe Izraelit, në një periudhë ku pasojat e luftës në Gaza dhe polarizimi brenda Amerikës po thellonin hendekun mes retorikës presidenciale dhe realitetit të opinionit publik.
Mbështetje “me çdo kusht” dhe çarja në bazën amerikane
Pas sulmeve të Hamasit më 7 tetor 2023 dhe ofensivës së ashpër ushtarake të Izraelit në Gaza, marrëdhënia SHBA-Izrael u rikthye në qendër të vëmendjes globale. Administrata e Presidentit Biden vendosi të qëndrojë fort përkrah Izraelit, duke dërguar rreth 18 miliardë dollarë ndihma ushtarake dhe duke mbrojtur qëndrimin e Tel Avivit në arenën ndërkombëtare. Por për herë të parë në dekada, kjo mbështetje po sillte kosto të lartë politike brenda vetë SHBA-së.
Në protestat që pasuan, veçanërisht në kampuset universitare dhe qytetet e mëdha, Biden u etiketua si “Xho genocidi”, një akuzë e rëndë që reflektonte zhgënjimin në rritje të votuesve të majtë dhe veçanërisht të rinjve. Ishin këta votues që dikur përbënin bazën energjike të Demokratëve, por që sot janë të parë si të lëkundur, madje të gatshëm të votojnë kundër.
Por ndryshe nga Trump-i, Biden ndodhej në një pozitë më të brishtë. Si një president që mbështetet në një koalicion të gjerë, përfshirë edhe votues arabë-amerikanë në shtete kyçe si Michigan, ai po përjetonte përplasjen mes realpolitikës ndërkombëtare dhe etikës së bazës së tij elektorale.
Jake Sullivan, ish-këshilltar për sigurinë kombëtare, e përshkruan këtë tension si një dilemë mes frenimit të kërkesave të tepërta të Izraelit dhe nevojës për të mos e lënë atë të pambrojtur përballë armiqve të jashtëm. “Shtetet e Bashkuara qëndruan pas Izraelit materialisht, moralisht dhe në çdo mënyrë tjetër,” thotë ai. Por pyetja është: a po qëndron edhe populli amerikan?
Nga Truman te TikTok: Ndryshimi i rrëfimit
Që nga viti 1948, kur Harry Truman sfidoi këshillat e CIA-s dhe sekretarit të Shtetit George Marshall për të njohur menjëherë shtetin e ri të Izraelit, SHBA-ja ka qenë mbështetësi më i fortë i Tel Avivit. Truman u shty nga ndjenja morale për mbijetuesit e Holokaustit dhe nga një lidhje kulturore që vetëm sa do të forcohej në dekadat e mëvonshme.
Kjo lidhje u ushqye jo vetëm nga interesi strategjik në Lindjen e Mesme, por edhe nga kultura popullore. Romani “Exodus” i Leon Uris dhe më vonë filmi i bazuar mbi të, krijuan një imazh heroik dhe të amerikanizuar të lindjes së Izraelit, duke ushqyer simpati në opinionin publik për dekada.
Por kjo narrativë po thyhet. Sot, një pjesë e madhe e amerikanëve të rinj informohen jo nga romanet apo televizionet tradicionale, por nga TikTok, Instagram dhe rrjete të tjera sociale ku pamjet nga Gaza, viktimat civile dhe dramat njerëzore formojnë perceptimin kryesor. Pew Research raporton se 33% e amerikanëve nën 30 vjeç sot simpatizojnë më shumë me palestinezët, ndërsa vetëm 14% me izraelitët, një përmbysje e rrallë historike.
Kjo prirje është më e fortë mes demokratëve të rinj dhe komuniteteve minoritare, përfshirë madje edhe hebrenjtë progresistë. Edhe brenda Partisë Republikane, sipas Pew, numri i atyre që kanë qëndrime të pafavorshme ndaj Izraelit është rritur ndjeshëm, sidomos mes të rinjve nën 49 vjeç.
Marrëdhënie e hekurt, por me krisje
Në nivel institucional, aleanca mbetet e fortë. Politikanët në Kongress nga të dyja partitë vazhdojnë të mbështesin lidhjen strategjike me Izraelin. Por në prapaskenë, mendimtarë dhe ekspertë paralajmërojnë për një erozion të ngadaltë që mund të ketë pasoja afatgjata.
Instituti për Studime të Sigurisë Kombëtare në Tel Aviv ka paralajmëruar se opinioni publik amerikan ka hyrë në “zonën e rrezikut”. Sipas analistit Theodore Sasson, rënia e mbështetjes publike nuk duhet nënvlerësuar, pasi Izraelit do t’i duhet mbështetja e SHBA-së për dekadat që vijnë, si në aspektin diplomatik ashtu edhe në atë ushtarak.
Këto krisje vijnë gjithashtu në një moment kur vetë shoqëria izraelite është e përçarë. Që nga viti 2023, reformat gjyqësore të Netanyahu-t kanë sjellë protesta të mëdha të hebrenjve laikë kundër një rrëshqitjeje drejt teokracisë. Kjo e ka bërë më të vështirë që amerikanët liberalë, sidomos hebrenjtë amerikanë, ta ndjejnë më Izraelin si përfaqësues të vlerave të tyre.
Dennis Ross, një nga arkitektët e marrëveshjeve të Oslos, thotë se perceptimi për Izraelin po polarizohet gjithnjë e më shumë sipas linjave partiake në SHBA. Sipas tij, Trump-i mund të forcojë mbështetjen për Izraelin në krahun republikan, por njëkohësisht e bën më të vështirë ruajtjen e lidhjeve me demokratët.
Drejt një pikë kthese?
E ardhmja e marrëdhënies SHBA-Izrael nuk është e shkruar në gur. Ajo do të varet nga zgjedhjet politike që do të bëjnë si amerikanët, ashtu edhe izraelitët. Nëse në Izrael do të vijë një qeveri më qendrore që heq dorë nga projektet për aneksim de facto të Bregut Perëndimor, mund të ketë një rifreskim të lidhjes me Partinë Demokratike.
Por nëse jo, dhe nëse rrjedhat demografike në SHBA vazhdojnë në këtë drejtim, atëherë mbështetja “me çdo kusht” nuk do të jetë më një aksiomë e pashkruar. Ajo do të jetë një zgjedhje politike, e debatueshme, e kontestuar dhe, gjithnjë e më shpesh, e kushtueshme./BBC
