Albert VATAJ
Në një botë të trazuar nga përplasjet e interesave, konflikteve dhe rrëfimeve që garojnë për të sunduar imagjinatën politike të shekullit XXI, zëri i urtësisë që vjen nga Lindja ngrihet si një kujtesë e thellë e nevojës për ekuilibër dhe përbashkim. “Iniciativa e Qytetërimit Global”, e shpallur nga presidenti kinez Xi Jinping, nuk është një koncept politik i radhës, as një strategji diplomatike e ngurtë, por një shtrirje e gjallë e shpirtit të Konfucit në arenën moderne. Ajo është përpjekje për të rikthyer në qendër të marrëdhënieve ndërkombëtare një etikë të ndërtuar mbi harmoninë, respektin reciprok dhe bashkëjetesën mes kulturave, përtej logjikës së dominimit dhe përplasjes.
Foto: VCG
Në thelbin e saj, kjo iniciativë përfaqëson një filozofi të re të bashkëjetesës, e cila buron nga rrënjët më të thella të mendimit konfucian. Siç mësonte Konfuci, “njeriu i urtë kërkon harmoninë, jo uniformitetin”. Pikërisht mbi këtë parim ndërtohet vizioni i Xi Jinping për një botë ku qytetërimet nuk janë në garë për mbizotërim, por në dialog për bashkëkrijim dhe pasurim të shpirtit. Kjo është një ftesë për t’u larguar nga binarët e vjetër të mendimit perëndimor, që kanë ndarë botën në fitues dhe humbës, në civilizues dhe të civilizuar, dhe për t’i hapur rrugë një epoke të re të reciprocitetit kulturor dhe diplomatik.
Foto: Xinhua
Kina, me historinë e saj mijëravjeçare dhe traditën e qytetërimit që i parapriu shumë të tjerëve, po e përdor këtë trashëgimi shpirtërore për të riformësuar mënyrën si konceptohet fuqia. Në vend të imponimit, ajo ofron ndikim përmes dritës së shembullit; në vend të përçarjes, promovon ndërtimin e urave të mirëkuptimit. Në këtë kuptim, Iniciativa e Qytetërimit Global nuk është vetëm një akt diplomatik, por një akt etik, një përpjekje për të rithurur dimensionin moral në marrëdhëniet ndërkombëtare, aty ku pragmatizmi shpesh ka zëvendësuar parimin.
Në kontekstin e zhvillimeve gjeopolitike aktuale, ku rivalitetet mes fuqive të mëdha kanë marrë forma të reja ekonomike, teknologjike dhe ideologjike,kjo iniciativë vjen si një kundërpeshë ndaj frymës së përjashtimit. Ajo kërkon të zëvendësojë narrativën e “përplasjes së qytetërimeve” me atë të bashkëjetesës së qytetërimeve; të shndërrojë konkurrencën shteruese në bashkëpunim ndërtues. Kjo është mënyra kineze për t’u përballur me sfidat globale, përmes mençurisë që vjen nga e kaluara, por që flet për të ardhmen.
Pekin/VCG
Filozofia e Konfucit bëhet themeli shpirtëror i vizionit të Xi Jinping
Ajo ushqen bindjen se forca e një kombi nuk matet vetëm me armatime apo teknologji, por me aftësinë për të ndërtuar marrëdhënie të qëndrueshme me të tjerët. Siç mësonte Mjeshtri i Madh: “Ai që dëshiron t’i udhëheqë të tjerët, duhet më parë të mësojë t’i kuptojë ata.” Kjo urtësi, që buron nga brendësia e qytetërimit kinez, është tani e përkthyer në një platformë globale të bashkëpunimit kulturor e moral, që synon të frymëzojë një rend ndërkombëtar më të drejtë e më të barabartë.
Përmes Iniciativës së Qytetërimit Global, Kina propozon një vizion të humanizuar të globalizimit, ku respekti ndaj diversitetit kulturor është themel dhe jo pengesë; ku zhvillimi ekonomik nuk bëhet në kurriz të identitetit shpirtëror; ku njeriu dhe natyra, shoqëritë dhe kulturat, janë pjesë e të njëjtës simfoni të jetës. Në këtë sens, iniciativa nuk është vetëm një projekt politik, por një projekt shpirtëror për epokën tonë, që kërkon të rikthejë moralin dhe urtësinë në qendër të qytetërimit global.
Ajo që e bën këtë nismë të veçantë nuk është vetëm përmbajtja e saj, por burimi prej nga rrjedh: një traditë mijëravjeçare që ka ditur të mbijetojë pa luftuar, të udhëheqë pa imponuar dhe të ndriçojë pa shuar askënd tjetër. Kjo është rruga kineze drejt paqes, rruga e urtësisë që vjen nga harmonia, jo nga hegjemonia. Në këtë dritë, “Iniciativa e Qytetërimit Global” nuk është vetëm zëri i një shteti të madh, por jehona e një qytetërimi që flet me gjuhën e ekuilibrit dhe vizionit të dritës.
Kur GCI u shpall si një manifest kulturor
Në mars të vitit 2023, presidenti kinez Xi Jinping propozoi Iniciativën e Qytetërimit Global (GCI) — një shtyllë të re të diplomacisë ideologjike dhe kulturore të Kinës, që plotëson tri nismat pararendëse: “Një brez, një rrugë” (BRI), Siguria Globale (GSI) dhe Zhvillimi Global (GDI). Ndryshe nga këto që mbështeten mbi infrastrukturën, ekonominë apo sigurinë, GCI synon të krijojë një model të ri marrëdhëniesh ndërkombëtare të bazuara mbi respektin reciprok midis qytetërimeve, pluralizmin kulturor dhe refuzimin e hegjemonisë ideologjike.
Në thelb, GCI është manifesti kulturor i fuqisë së butë kineze (soft power), një përpjekje për ta vendosur civilizimin dhe mendimin kinez në qendër të rendit të ri botëror që ajo aspiron të formësojë. Në vend që të imponojë “vlera universale” sipas një modeli të vetëm, siç ka bërë Perëndimi përmes liberalizmit demokratik, Kina propozon bashkëjetesë në dallim, duke ndërtuar mbi parimin konfucian se “harmonia qëndron në shumëllojshmëri” (he er bu tong). Në këtë frymë, asnjë qytetërim nuk është më i lartë apo më i ulët se tjetri, sepse secili është shprehje e mënyrës së vet për të kërkuar rend, kuptim dhe virtyt.
Foto: VCG
Konfuci dhe themeli moral i diplomacisë së re kineze
Filozofia e Konfucit shfaqet në themel të kësaj nisme. Ajo nuk është thjesht retorikë, por një bazë etike dhe konceptuale mbi të cilën ndërtohet vizioni global i Kinës. Në mësimet e tij, Konfuci theksonte rëndësinë e harmonisë, drejtësisë dhe respektit për tjerët si parime që ruajnë rendin e botës. Ai shkruante:
“Njeriu fisnik kërkon harmoninë, por jo uniformitetin; njeriu i ulët kërkon uniformitetin, por jo harmoninë.”
Ky parim, i përkthyer në gjuhën e politikës globale, përbën thelbin e GCI: krijimin e një bote ku qytetërimet bashkëekzistojnë, mësojnë nga njëri-tjetri dhe zhvillohen pa qenë nevoja për t’u bërë të ngjashëm. Në këtë kuptim, GCI nuk është një projekt për dominim, por një thirrje për një ekuilibër moral midis kulturave, ku dialogu zë vendin e përplasjes.
Xi Jinping e ka përmendur shpesh këtë filozofi si “shpirti moral i Kinës”, duke e përkthyer në terma politikë si: bashkëpunim mbi konfrontimin, përfshirje mbi përjashtimin dhe fitore të përbashkët mbi zero-sum games. Kjo gjuhë rrjedh drejtpërdrejt nga tradita konfuciane e “rrugës së mesme” (zhong yong), që kërkon maturi, ekuilibër dhe respekt të ndërsjellë.
Foto: Xinhua
Një strategji për legjitimitetin global të Kinës
Në planin gjeopolitik, GCI është një instrument i sofistikuar për të ndërtuar legjitimitetin normativ të Kinës në arenën ndërkombëtare. Ajo përpiqet të zbusë perceptimin se ngritja e Kinës përbën kërcënim, duke propozuar një narrativë alternative të harmonisë. Në vend të “përplasjes së qytetërimeve” që parashikonte Samuel Huntington, Pekini ofron konceptin e “bashkëpunimit të qytetërimeve”, ku çdo komb gjen vendin e vet në një mozaik kulturor global.
Kjo është një mënyrë për të zëvendësuar dominimin diskursiv perëndimor me një model më gjithëpërfshirës. Në vend të vlerave që shpesh janë përdorur si mjete presioni politik, demokraci liberale, të drejta të njeriut, ndërhyrje humanitare, Kina propozon një etike të respektit dhe të pavarësisë kulturore. Në këtë kontekst, GCI bëhet një instrument për të legjitimuar multipolaritetin, duke e pozicionuar Kinën si “udhëheqëse morale” të Jugut Global.
Ky pozicionim e përforcon vizionin e Xi Jinping për një botë shumëpolare dhe “të harmonizuar”, ku fuqitë nuk konkurrojnë për dominim, por bashkërendojnë zhvillimin. Në këtë vizion, qytetërimi bëhet valuta e re e legjitimitetit global, dhe kultura, një mjet për të krijuar urë midis popujve.
Shqipëria dhe sfida e “harmonisë në larmi”
Në kontekstin shqiptar, Global Civilization Initiative (GCI) përfaqëson më shumë se një propozim diplomatik apo strategji ndërkombëtare; ajo është një ftesë për vetëreflektim kulturor, për një rishikim të mënyrës se si Shqipëria e kupton veten në raport me botën. Në një kohë kur globalizmi shpesh perceptohet si uniformizim, GCI ofron një paradigmë alternative: atë të harmonisë në larmi (harmony in diversity), ku identiteti nuk shkrifet në emër të përbashkësisë, por bëhet vlerë kontribuuese në mozaikun global të qytetërimeve.
Për Shqipërinë, kjo ide nuk është e huaj; përkundrazi, ajo buron nga vetë historia e saj. Territori shqiptar është një laborator i gjallë i ndërthurjeve kulturore dhe botëkuptimeve, ku shtresëzimet iliro-romake, bizantine, osmane dhe moderne nuk janë vetëm relikte historike, por palimpsest i identitetit kombëtar. Çdo epokë ka lënë një gjurmë, një kod simbolik që ka formuar një kulturë të përbashkimit dhe përshtatjes, të hapjes pa asimilim, të ruajtjes pa ngurtësim. Shqipëria, pra, është një model natyror i “harmonisë në larmi”, sepse ekzistenca e saj ka qenë gjithmonë ndërtim mbi ndryshimin.
Në këtë kuadër, pjesëmarrja aktive në filozofinë e GCI-së duhet të nënkuptojë një proces të ri vetëdijësimi kombëtar, ku historia nuk shihet si mit përjashtues, por si burim bashkues. Kjo nënkupton katër dimensione thelbësore të veprimit kulturor e politik:
Shqipëria duhet ta përforcojë vetëdijen për origjinalitetin e saj kulturor, por jo për ta përdorur atë si mur mbrojtës. Identiteti kulturor është më i gjallë kur komunikon; vetëm në përballje me tjetrin ai arrin të vetëpërkufizohet.
Foto: VCG
Në një botë ku teknologjia po redukton distancat, kultura dhe shkenca janë mjetet më të fuqishme për ndërtimin e besimit. Universitetet shqiptare, institutet e kërkimit, dhe institucionet e artit duhet të jenë vatra të diplomacisë kulturore, të shkëmbimit të dijeve dhe të ndërtimit të një imazhi të ri shqiptar, modern, bashkëpunues, kreativ. Kultura e kujdesit nuk lind nga protokollet, por nga kontaktet njerëzore.
Modernizim i vetëdijshëm, i ndërtuar mbi kushtet dhe potencialet kombëtare, jo përmes imitimit të modeleve të huaja.
Shqipëria duhet të ndjekë modelin e “harmonisë me karakteristikat e veta”, duke e përkthyer zhvillimin teknologjik dhe institucional në përputhje me kontekstin e vet kulturor dhe social. Moderniteti i imponuar është gjithmonë i brishtë; moderniteti që buron nga përftesat e brendshme është i qëndrueshëm. Ashtu siç thotë filozofi japonez Nishida Kitarō, “universalja lind vetëm nëpërmjet të veçantës”.
Shoqëria shqiptare, me diversitetin e saj fetar, krahinor dhe kulturor, është shembull unik i koegzistencës. Ky pluralizëm nuk duhet parë si sfidë për unitetin, por si burim i etikës së kujdesit. Një shoqëri që mëson të kujdeset për pluralitetin e vet, është më e përgatitur për të marrë pjesë në dialogun global të qytetërimeve.
Në këtë mënyrë, Shqipëria mund të jetë jo vetëm përfitues, por edhe kontribuuese në mozaikun global të qytetërimeve, duke e afirmuar veten si një qytetërim i kujdesit, një kulturë që ruan traditën, por sheh nga e ardhmja; që respekton dallimin, por kultivon përbashkësinë. Në këtë rrugë, kujdesi bëhet themeli i politikës kulturore shqiptare: kujdes për trashëgiminë, për arsimin, për natyrën, për tjetrin. Sepse vetëm një shoqëri që kujdeset, mund të marrë pjesë në ndërtimin e harmonisë universale.
Shqipëria nuk ka nevojë të shpikë një identitet të ri për t’u bërë pjesë e GCI-së; mjafton të kuptojë se identiteti i saj historik është tashmë një manifest i harmonisë në larmi, një dëshmi se ndërthurja, dialogu dhe kujdesi janë pjesë e kodit të saj kulturor më të thellë.
Foto: Xinhua
Bashkëpunimi ndërkombëtar, ideali i harmonisë në një politikë të qëndrueshme
Në një botë ku Perëndimi përballet me krizë besueshmërie, me një rend ndërkombëtar që po tretet nën peshën e kontradiktave të veta, modeli i “harmonisë pa uniformitet” që ofron Kina fillon të rezonojë me shumë vende që ndihen të përjashtuara nga strukturat e liberalizmit tradicional. Për shumë shoqëri të Jugut Global, që për dekada kanë qenë objekte të ndikimit e jo subjekte të dialogut, filozofia kineze e harmonisë vjen si një ftesë për dinjitet, për një vend në tryezën e qytetërimeve ku zëri nuk përcaktohet nga fuqia, por nga vlera e urtësisë.
Në thelb, Iniciativa e Qytetërimit Global (GCI) është një shprehje e vetëdijes së re kineze, e një kombi që ndërton identitetin e tij global përmes bashkimit të energjive njerëzore në një kuptim të ri të bashkëjetesës. Duke u mbështetur në mësimet e Konfucit, GCI propozon një humanizëm të ri universal, ku forca buron nga virtyti, e pushteti nga përulësia e urtësisë. Në një epokë ku agresioni dhe përçarja shpesh maskohen si mbrojtje e interesit kombëtar, kjo nismë synon të rikthejë në qendër moralin e bashkëjetesës, një moral që kërkon të ndërtojë botën jo mbi frikën, por mbi mirëkuptimin.
Në fjalët e Konfucit: “Kur drejtësia udhëheq botën, njerëzit ndihen të sigurt. Kur virtyti frymëzon, bota bëhet harmonike.”
Këto fjalë marrin sot një kuptim të ri, në një kohë kur sistemi ndërkombëtar përballet me krizë legjitimiteti, dhe ideja e paqes është zëvendësuar me konceptin e menaxhimit të konflikteve. Pikërisht në këtë vakuum etik e politik, Kina përpiqet të projektojë një tjetër mënyrë të të qenit fuqi, të udhëheqësh pa dominuar, të ndikosh pa imponuar, të ndërtosh pa shkatërruar.
Në këtë udhëtim të ri të qytetërimit, Kina nuk vjen për të mësuar botën si të jetë, por për ta ftuar atë të kujtohet se kush është, një bashkësi e përbashkët fate, ku paqja është forma më e lartë e mençurisë dhe ku urtësia mbetet forca më e qëndrueshme e çdo fuqie të vërtetë.
