“Për mua, ferri nuk ishte momenti kur Izraeli sulmoi; ferri ishte momenti kur ata nuk do të hapnin derën e qelisë për ne”, kujton Motahareh Goonei në një intervistë ekskluzive me BBC-në. Një aktiviste politike, Goonei ishte në izolim në burgun famëkeq Evin të Iranit kur u godit në një sulm nga Izraeli më 23 qershor.

Imazhet satelitore, rrëfimet e dëshmitarëve dhe pamjet e verifikuara të marra nga BBC News Persian zbulojnë detaje të reja të sulmit në orët e fundit të luftës Izrael-Iran dhe të atyre që vdiqën.

Kompleksi i sigurisë së lartë, i vendosur në skajin verior të Teheranit, ka mbajtur mijëra të burgosur politikë gjatë gjysmës së shekullit të kaluar. Atë ditë, burgu u bë vendi i sulmit më vdekjeprurës izraelit në tokën iraniane për sa i përket viktimave civile.

Autoritetet iraniane thonë se 80 persona u vranë – midis tyre stafi i burgut, të burgosur, punonjës mjekësorë, vizitorë dhe banorë të lagjeve të afërta. Në një raport të publikuar më 14 gusht, Human Rights Watch tha se sulmet ajrore izraelite ndaj burgut ishin të paligjshme dhe përbënin dukshëm një krim lufte. Forcat Mbrojtëse të Izraelit (IDF) thanë se arsyeja e sulmit ishte se objekti po “përdorej për operacione inteligjence kundër Izraelit”.

‘Pa rrugëdalje’

Duke përshkruar momentin kur shpërthimet përshkuan kompleksin, Goonei tha: “Kur dëgjova shpërthimin e tretë, isha i sigurt se nuk kishte rrugëdalje. Thjesht godita derën me gjithë forcën time, por nuk hapej. Mendova ‘ky është fundi i jetës sime – thuaj lamtumirë’.” E liruar nga qelia e saj nga një i burgosur tjetër, Goonei hasi në tym të dendur dhe gati po mbytej. Ajo thotë se rojet fillimisht u përpoqën t’i pengonin të burgosurat të arratiseshin, dhe disa hetues të burgut madje i kërcënuan.

Megjithatë, në skenat që ajo i përshkroi si “të tmerrshme, por humanizuese”, të burgosurat nxituan të ndihmonin rojet e plagosura, duke qetësuar një oficere nw panik dhe duke i fashuar plagët një hetuesi që qante.

Të burgosura të tjera nga një repart tjetër nxituan të ndihmonin mjekët dhe infermierët e bllokuar në klinikën e burgut. Saeedeh Makarem, një mjeke që u plagos rëndë në sulm, më vonë shkroi në Instagram: “Pikërisht të burgosurat që trajtova dikur më shpëtuan jetën”.

Një grua tjetër e mbajtur në Evin, duke folur në kushte anonimiteti për shkak të frikës për sigurinë e saj, e ka përshkruar momentin e sulmit për BBC-në. “Në fillim pati disa shpërthime me radhë dhe zhurma vazhdoi për rreth dy minuta. Ne qëndruam në shtretërit tanë në fillim sepse dritaret ishin thyer, pastaj u veshëm dhe të gjithë ndihmuam për të zbritur gratë e moshuara poshtë. Askush nga burgu nuk na ndihmoi – na e mbyllën derën dhe na thanë se nuk mund të dilnim.’

Shkalla e sulmit

Analiza e BBC tregon se Izraeli e sulmoi Evinin me të paktën gjashtë predha, duke dëmtuar të paktën 28 ndërtesa brenda kompleksit. IDF thotë se kishte kryer një “sulm të synuar” ndaj “një simboli të shtypjes kundër popullit iranian” dhe pretendoi se u morën masa për të minimizuar dëmin ndaj civilëve.

Por një i afërm i një të burgosuri politik që mbërriti për vizitë vetëm pak minuta pas shpërthimeve tha se “ata që dilnin nga burgu thoshin se kishte trupa kudo. Disa të burgosur kishin dalë, asnjëri prej tyre nuk po përpiqej të arratisej – thjesht të shtangur”. Autoritetet iraniane thonë se 75 të burgosur ikën gjatë kaosit. Disa u kapën më vonë ose u kthyen vullnetarisht.

Pse të synohej Evin?

Izraeli pretendoi se burgu po përdorej për “operacione inteligjence kundër tij, përfshirë kundërspiunazhin”. Nuk u është përgjigjur pyetjeve nga BBC në lidhje me objektivat e saktë ose armët e përdorura, ose nëse parashikonte vdekjen e civilëve. Një muaj pas sulmit, Amnesty International publikoi një raport mbi incidentin.

“Drejtimi i sulmeve ndaj objekteve civile është rreptësisht i ndaluar sipas ligjit ndërkombëtar humanitar. Kryerja e sulmeve të tilla me vetëdije dhe qëllimisht përbën një krim lufte”, tha Erika Guevara Rosas, Drejtore e Lartë për Kërkime, Avokim, Politika dhe Fushata në Amnesty. Zyra e OKB-së për të drejtat e njeriut deklaroi se Evin “nuk ishte një objektiv ushtarak” dhe sulmi shkeli ligjin ndërkombëtar humanitar.